Ik herlas van de week het boek ‘Siddhartha’ van Hermann Hesse. En ik besef pas nu, dat dit boek voor mij één van de meest ontroerende romans is, over de menselijke zoektocht naar waarheid.
Brahmanenzoon Siddhartha is vastbesloten het veilige ouderlijke paleis te verlaten om van de wereld te proeven. Hij wil het leven ten volle ervaren en de waarheid vinden… en zo gebeurt het. Siddhartha leeft als een asceet, vindt wereldlijke liefde, rijkdom en bezit, ontdoet zich er weer van en leeft weer als een asceet. Maar pas wanneer hij stopt met zoeken, vindt hij wat hij zoekt. Dan ervaart hij hoe het is in harmonie te zijn met alles in het leven en met de levensstroom.
Dit verhaal raakt me omdat het laat zien hoe de mens al zoekend telkens het belangrijkste over het hoofd ziet. Behalve die herkenning, alle menselijke zoektochten lijken immers op elkaar, ontroert me ook het perspectief dat de schrijver geeft: problemen komen op ons pad, maar oplossingen liggen altijd binnen handbereik. Als we er maar niet steeds overheen zouden kijken.
Vandaag staren we ons blind op de huidige toestand in de wereld en zien we ‘over’ het feit dat ‘verbinding en eenheid’ misschien wel de meest eenvoudige oplossing van het probleem zouden kunnen zijn. Neen, we kiezen voor de meest complexe, ons voorgeschotelde oplossing, van ‘dualiteit en polariteit’ waardoor we ons verzwakken en de problemen nog meer ruimte geven om te escaleren. We ‘herkennen’ niet het echte probleem, en kunnen dus ook geen voeling krijgen met de oplossing die, wie weet, wel binnen handbereik ligt.
Ik las ooit dat in de natuur bijvoorbeeld de dovenetel in de nabijheid groeit van de brandnetel. Toevallig is de dovenetel de meest handige remedie tegen de prikkende, pijnlijke bultjes die de brandnetel veroorzaakt als je te weinig afstand houdt.
Maar wie van ons weet dat?
Het enige wat ons dus te doen staat, figuurlijk gesproken, is te weten
‘hoe’ de dovenetel eruit ziet en de plant dan te ‘zien’ staan.
Kort nadat Siddhartha zijn grote inzicht heeft gekregen, staat opeens zijn jeugdvried Govinda voor zijn neus. Ze hebben elkaar zowat een half leven uit het oog verloren. Net als Siddhartha heeft ook hij gezocht naar ‘waarheid’. Hij heeft ze niet gevonden. Hij verzucht:
‘Ik zal wel nooit met zoeken ophouden, het ziet ernaar uit dat het mijn bestemming is.’ Werkelijke tevredenheid, denkt hij, ligt buiten zijn bereik. Maar Siddhartha suggereert dat hij mogelijk te hard gezocht heeft en geeft hem een hint:
‘Als iemand zoekt, komt het wel eens voor dat zijn oog alleen het ding ziet dat hij zoekt, dat hij niets kan vinden, in zich kan toelaten, omdat hij nog altijd aan het gezochte denkt, omdat hij een doel heeft; omdat hij van het doel bezeten is. ‘Zoeken’ betekent een doel hebben. Maar ‘vinden’ wil zeggen: vrij zijn, openstaan, GEEN doel hebben.
Het is een advies dat we ons telkens opnieuw ter harte kunnen nemen… en vooral nu. Crisissen leiden tot blikvernauwing. Bij ongemak willen we de ontstane situatie zo snel mogelijk ongedaan maken, er oplossingen voor vinden of ten minste voor verzachting zorgen. Juist die bewegingen maken dat we op een doel afstevenen, zonder te zien of dat wel het juiste doel is, in de gegeven situatie. Zouden we open kunnen blijven staan, dan zouden we kunnen zien welke actie werkelijk dienend is. De oplossing komt immers vaak uit een heel andere hoek dan je had verwacht.
Om in een open modus te blijven en intelligent te kunnen handelen, zijn zachte krachten nodig: vertragen, verstillen, observeren en luisteren.
Vier impactvolle begrippen die deze tijd ons ironisch genoeg, afdwingt te onderzoeken.
Kijk, in de nabijheid van de brandnetel, groeit de dovenetel.
Het kunnen misschien weinig handelsgerichte activiteiten lijken, vertragen, verstillen, observeren en luisteren. Maar elke handeling die voortkomt uit waarnemend luisteren is er een die logisch en doeltreffend zal zijn voor dat moment. Het zal een handeling zijn, geboren uit rust en vertrouwen en niet uit angst.
Van nature zijn we ervoor bedraad veel dieper te luisteren dan we dat nu doen. Wie in de eenentwintigste eeuw leeft, het tijdperk van de mobiele telefoon en internet, heeft de pech overmatig geprikkeld te worden tot reageren. Onze reactie-impuls wordt voortdurend gevoed en reacties van anderen uitlokken is een olympische sport geworden op social media. Hoe meer likes en comments, hoe beter. De tegenovergestelde beweging van luisteren.
Ooit toen we nog leefden als jager-verzamelaars, in de geschiedenis van de mens nog relatief kort geleden, waren we aanzienlijk luistervaardig.
We gebruikten onze zintuigen, onze intuïtie en ons instinct optimaal, omdat we ze nodig hadden om te overleven. Die gave is in slaap gesukkeld met de komst van comfort. Luistervaardigheid is vandaag de dag soms ver te zoeken. De meesten van ons zijn het nauwelijks meer gewend twee volle minuten te zwijgen in gezelschap en helemaal met onze aandacht bij de ander te zijn. We staan meteen klaar met advies en oplossingen,willen troosten, de ander iets leren, geruststellen, sympathie uiten, vertellen wat we zelf hebben meegemaakt, of welke associaties en herinneringen er in ons opkomen. We willen zo graag iets ‘doen’, bijdragen. Begrijpelijk, alleen is het gevolg dat we permanent in de startblokken staan om te reageren en daardoor nauwelijks meer luisteren. Weet je, mijn ervaring heeft me geleerd dat een luisterend oor vaak meer welkom is dan oplossingen aanbieden. Je hoort me hier niet zeggen dat het soms niet nodig is om iemand te troosten die het nodig heeft, of iemand te helpen die je advies vraagt…, maar een luisterend oor, dat is waaraan we allemaal zo’n behoefte hebben, in tijden als deze des te meer.
Veel gewoontes en omstandigheden in ons moderne leven doen daar geen appèl meer op. Wist je trouwens dat ook onze concentratie-spannes behoorlijk verzwakt zijn. Televisieseries gaan ervan uit dat een volwassene zich niet langer dan 20’ kan concentreren op een aflevering. Dat komt overeen met de reële concentratiespanne van een kind van tien jaar. Bedenkelijk, toch? Maar het goede nieuws is:
Als we willen, kunnen we haar weer wakkerkussen… als we bereid zijn er aandacht aan te geven. Ik wens ons allen toe dat we van ‘wakkerkussen’ een actief werkwoord maken en meer op zoek gaan naar de dovenetel, in de nabijheid van de brandnetel.
Zaterdag 26 maart 2022
Met dank aan al mijn inspirators uit de optimistische onderstroom en aan jou lieve lezer die mee wil bouwen aan de wereld waarin wij willen leven en die we onze kinderen en kleinkinderen toewensen.
Infospirator