KAN JE DE WAARHEID ‘OPENBREKEN’?

Persoonlijk denk ik, dat we terecht vragen kunnen stellen bij deze visie op de wetenschappen, die de nadruk legt op het feit dat kennis tot stand komt door een actieve constructie, eerder dan door een passieve representatie van de werkelijkheid. Is er dan geen enkel feit meer veilig? Kan er dan geen waarheid meer kan bestaan?

Dit constructivistisch perspectief zou natuurlijk niet alleen de autoriteit van de wetenschap ondermijnen, maar ook onze rationele samenlevingen in gevaar brengen die nog steeds aan allerlei vormen van irrationaliteit lijden, zoals religieuze overtuigingen en complottheorieën.

Maar… misschien is het juist door het laten zien van hoe de waarheid geproduceerd wordt, dat we een onderscheid kunnen maken en dus kwaliteit kunnen aantonen. Juist door het openen van de blackbox die feiten heet, kun je op basis van inhoudelijke, in plaats van autoriteitsargumenten aantonen waarom déze waarheid beter is dan die andere. Juist door het laten zien van de praktijken en belangen die achter bepaalde kennisproducties zitten, kan tegenwicht geboden worden aan manipulaties en machtsmisbruik.

Je zou kunnen zeggen dat als je de waarheid kan openbreken en onderzoeken, er meer ruimte is voor discussie.

We kunnen dan zien dat sommige kennisproducties gewoon beter in elkaar steken dan andere, en een onderscheid maken tussen verschillende vormen van kennis op basis van hun inhoud, robuustheid en achtergrond, in plaats van ons te moeten beroepen op die ouderwetse autoriteitsargumenten als 'de wetenschap is waarheid', of 'experts weten het beste wat te doen' en bovendien zouden we misschien zo ook meer politieke handvaten krijgen om op meer democratische manieren met wetenschappelijke kennis in onze maatschappijen om te gaan?

In het voorbeeld van de vaccinatieproblematiek, zouden we dus de zorgen van de mensen serieus nemen, hun ideeën en gevoelens onderzoeken, hun feiten blootleggen en meenemen in de discussie, en deze dan

-naast- de wetenschappelijke consensus leggen. Hoe ziet die eruit? Welke belangen, gevoelens en feiten bepalen daar de positie dat vaccinaties veilig en goed zijn? We zouden dan betere publieke discussies voeren over door welke feiten wij ons willen laten leiden, en dus ook over welke politieke richting wij collectief op willen gaan. En dat zou een enorme verdienste en een noodzakelijke vooruitgang zijn dit

post-waarheidtijdperk.

Maar toch blijf ik op mijn honger zitten, want wie in deze ‘Post-truth-samenleving’ kritisch wil zijn, zal toch hoedanook weer ‘aandacht’ moeten vragen voor de waarde van de waarheid?

Ik ging op zoek naar zij, die deze vraag, belangrijk vinden. Ik kreeg mijn inspiratie via hedendaagse filosofen: Alicja Gescinska en

Charles Taylor.

Zij bevestigen in de eerste plaats dat de tijdgeest met grote onverschilligheid staat tegenover de waarde van waarheid.

Het enige wat telt, is zoveel mogelijk steun verwerven voor het eigen ”frame”.

Maar zei zeggen ook:

In de context van

‘Mijn frame, good frame’,

komt het erop aan in je eigen leven en levenskeuzes, te tonen dat de waarheid je niet onverschillig laat.’

De filosofie staat meer bekend om haar scepsis, twijfel en relativisme dan als ‘hoeder’ van de waarheid. Er zijn geen universele waarheden meer, er zijn alleen nog maar de verschillende perspectieven van waaruit wij de werkelijkheid waarnemen en interpreteren: het einde van de grote verhalen dus?

Maar dan kan je je toch afvragen wat er is veranderd waardoor het in de filosofie weer over de waarheid mag gaan? Ik denk dat niet zozeer de filosofie, maar vooral de maatschappelijke context ingrijpend is veranderd. De filosofie houdt zich bezig met kritische reflectie, het stellen van kritische vragen bij de vanzelfsprekendheden van een bepaalde tijd. Als de tijden en die vanzelfsprekendheden veranderen, verschuiven ook de thema’s in de filosofie. De filosofie is ‘haar tijd in gedachten gevat’, aldus de Duitse verlichtingsfilosoof Hegel. 

Om deze veranderingen in de tijd goed te verstaan, kan het geen kwaad om te luisteren naar de christelijk geïnspireerde Canadese filosoof

Charles Taylor. Hij stelt zich de vraag hoe het is te verklaren dat wij, terwijl 500 jaar geleden in onze samenleving het geloof in God volstrekt vanzelfsprekend was, in een samenleving terecht zijn gekomen waarin juist het ongeloof vanzelfsprekend is geworden: wie gelooft, heeft iets uit te leggen. Opvallend is daarbij dat Taylor de standaardverklaring voor de secularisatie verwerpt. Die verklaring vertelt ons dat de mens, door toenemende wetenschappelijke kennis en technologische grip op de werkelijkheid, erachter is gekomen dat hij God niet langer nodig heeft. Volgens hem is het niet zo dat religie en het theïstische wereldbeeld, dat één of meer goden aanneemt, vanzelf verdwijnen.

---

Nee, zij blijven gewoon bestaan, maar dan wel als een optie naast andere wereldbeschouwelijke opties. Geloof verdwijnt niet zozeer, maar het bestaat voort onder sterk veranderde omstandigheden. Eén van die omstandigheden is de dominantie van een levensinstelling die sterk op het hier en nu gericht is. Het huidige tijdperk wordt wel eens getypeerd als het ”tijdperk van de authenticiteit”. Centrale vraag daarin is niet langer welke van de verschillende wereldbeelden de diepste waarheid vertegenwoordigt, maar vooral de vraag op welke wijze ieder mens als individu betekenis geeft aan het eigen leven. In dit tijdperk staat de individuele expressie centraal: hoe geef ik vorm aan mijn eigen identiteit en leef ik mijn eigen levensovertuiging?

Weer een nieuw stapje op weg naar verdieping van mijn vraag:

‘Bestaat er nog zoiets als ‘universele waarheid’?

Lieve lezer, dank je wel om met me mee te reizen.

Volgend weekend zet ik mijn reis ongetwijfeld nog verder … naar het land van ‘Waarheid en authenticiteit.’

Zo 2 augustus 2020

sjamaancoach.be

Infospirator