Het vervelende van angst is dat soms, zeker in een vroeg stadium, de ware aard van een dreiging nog helemaal niet duidelijk is. Roofdieren verschuilen zich in het gras. Overvallers, verkrachters en terroristen verbergen zich in donkere hoeken. Natuurlijk klinkt dit eng. Maar net als paarden die hun scherpe zintuigen gebruiken om veilig tussen de roofdieren te leven, kunnen wij ook leren om ‘vage intuïties’ serieus te nemen, zonder paranoïde te worden.
Dat klinkt misschien ON-mogelijk – en dat is het ook als je -emotie- langdurig onderdrukt en een onontwarbare knoop van gevoelens creëert die weinig meer te maken heeft met de huidige situatie. Energie bewaren voor echte noodgevallen betekent dat je de boodschap achter de emotie moet ontcijferen voor ze ontstaat en passende actie moet kunnen ondernemen, waarna je verder gaat met ‘grazen’, net zoals de paarden dat zestien uur per dag doen. Zo opereert je bewustzijn van lichaam en geest vanaf een schone lei en kan het aandacht besteden aan de subtiele veranderingen in de omgeving. Mensen die dit beheersen, voorkomen dat ze te heftig reageren op een bedreiging en bedachtzaam blijven in situaties waarin anderen in paniek raken.
Maar niet alleen individuen of paarden hebben hier baat bij, maar ook leiders moeten in staat zijn angst te beheersen binnen een groep individuen die misschien niet allemaal over die vaardigheden beschikken en erachter komen welke zorgen ’echte’ bedreigingen van buitenuit vertegenwoordigen en welke over interne zaken gaan die met ‘kwetsbaarheid’ te maken hebben (het veranderen van oude patronen, het (h)erkennen van een gebrek aan opleiding, iets nieuws proberen enz…)
Als je sceptisch bent over dit vooruitzicht of erdoor wordt overspoeld, bedenk dan dat zelfs soldaten met een posttraumatische stresstoornis onderscheid kunnen maken tussen die twee soorten van angst, zeker als ze daarin worden gesteund door therapeuten en familieleden.
Linda Kohanov, internationale paardentrainer en spreekster die met veteranen heeft gewerkt, vertelt dat zij opgelucht zijn als ze ontdekken dat veel van de angstgevoelens die zij hebben als ze terugkeren in het burger-bestaan, eigenlijk met ‘kwetsbaarheid’ te maken hebben en een natuurlijke reactie zijn van de psyche op veranderingen in levensstijl, carrière en dagelijkse routine. De overgang van een streng militair systeem, waar elke stap die je zet wordt bepaald door orders, beleid en routine, naar een veel soepeler burgerleven is doorspekt van grote veranderingen in gewoonten, perspectief en gedrag.
Zij leerde, via haar trainingen van soldaten, mannen en vrouwen die wilden terugkeren naar Irak of Afghanistan, iets over omgaan met angst wat ze zelf niet wist. Blijkbaar kan het lichaam ook in permanent gevaarlijke situaties de relatieve veiligheid van de omgeving aanvoelen… als we bereid zijn ernaar te luisteren. Het onderwerp kwam blijkbaar ter sprake tijdens een tweedaagse workshop met paarden voor soldaten en hun partners. Toen ze het erover hadden hoe paarden angst gebruiken als alarmsysteem, reageerde één van de soldaten daar meteen op.
Hij vertelde dat zijn sergeant hen aanmoedigde om hun ‘persoonlijke radar’ te gebruiken om subtiele veranderingen in iemands gedrag op te merken. Hij nodigde hen zelfs uit hem te vertellen over ogenschijnlijk gekke gevoelens, of andere dingen die vreemd op hen overkwamen, hoe vaag ook. Op een dag toen ze in het kamp waren terug gekeerd, had de soldaat het gevoel dat er iets niet in orde was, maar hij kon er niet achterkomen wat. Het ging niet weg, hoe hij het ook probeerde weg te drukken en dus ging hij naar zijn sergeant en vertelde het hem. De sergeant luisterde naar het ‘vage intuïtieve gevoel’ van de soldaat. Door een reeks juist gestelde vragen, kwamen ze er samen achter dat dit intuïtieve alarm te maken had met het kamp zelf, niet met de berucht gevaarlijke patrouilletochten die een aaneenschakeling waren van geïmproviseerde explosieven en met wapens zwaaiende opstandelingen.
Zonder extra informatie besloot de sergeant toch een allerlaatste drill te doen voor het slapen gaan om strategieën te oefenen ter verdediging van het kamp, voor ‘de zekerheid’, zoals hij dat noemde. Later die nacht, toen het kamp inderdaad ‘onverwacht’ werd aangevallen, reageerden de troepen rustig en bekwaam en raakte er niemand ernstig gewond.
Dit gegeven is niet alleen interessant voor leiders die de waarde inzien van het verminderen van angst binnen een groep, zonder de boodschappen erachter die soms levensreddende emoties onderdrukken. Maar het is net zo nuttig in het bedrijfsleven wanneer je voor een moeilijke vergadering een vergaderruimte binnengaat of een lastige boodschap met je baas of medewerkers moet delen. Maar je zou zelfs kunnen stellen dat iedere relatie hier baat bij heeft. Het is hoedanook winst als je dan in contact kan blijven met je lichaam als ontvanger. Gebruik het als een zender en versterker voor spanning en ontspanning die van de anderen komen. Dat is precies wat je van de paarden, op een veilige manier kan leren.
Stel tegenover de gevoelsbesmetting van angst, de gevoelsbesmetting van bedachtzame, geconcentreerde betrokkenheid bij de zorgen van alle aanwezigen. Stook de situatie niet op met cynisme, dualistisch wij-tegen-hen-denken of reactieve emoties. Misschien kan je in plaats daarvan net een voorbeeld zijn van het gebruik van emoties als informatie.
Schep, daar waar je kan en daartoe het mandaat hebt, een context waarin op elk moment vage intuïties kunnen worden uitgesproken en onderzocht, zowel door kinderen als volwassenen, maar check wel altijd, via vragen af, of het intuïtie-gevoel gericht is op iets dat van buiten komt en belangrijk is voor het groter geheel of, of het om een innerlijk gevoel van de persoon zelf gaat, veroorzaakt door ‘kwetsbaarheid’.
Kies mensen om bepaalde doelen te verwezenlijken, gebaseerd op wie het rustigst, helderst of het meest ervaren is op dit terrein. Het gemak en het vertrouwen van deze individuen zal besmettelijk zijn voor anderen.
Blijf jezelf (en voor leiders), jezelf en je personeel oefenen in het gebruik van emotie als informatie. Gebruik naast de gekende horizontale as van ‘facts and figures’, ook de verticale as van verdieping, gevoel en intuïtie.
En om tenslotte nog even terug te keren tot de paarden. Het is ook bijzonder leerzaam te observeren hoe zij tussen de vijftig en de honderd keer per minuut hun omgeving scannen om te registreren wat de andere leden van de groep doen en om zich onderdeel van de groep te weten. Hun taal lijkt er vooral op gericht om de sociale samenhang en orde in de eigen groep te handhaven. Voor hen is communicatie in de groep van levensbelang. Het afgeven van kalmeringssignalen onderling is een manier om zo min mogelijk conflicten te krijgen in de groep. Conflicten zijn gevaarlijk, ze veroorzaken lichamelijk letsel en een verzwakte groep, iets wat geen enkele kudde zich kan veroorloven. Dit zou uiteindelijk tot uitsterven kunnen leiden. Kalmeringssignalen werken stressverlagend, ze reguleren als het ware de mate van harmonie in de groep, maar hebben ook een direct effect op het kuddelid dat de signalen afgeeft. Kalmeringsmiddelen werk dus tegelijkertijd voor het geheel en het individu. Ze zijn een actieve manier van communiceren.
Hoe interessant zou het voor ons als mens kunnen zijn wanneer we deze metafoor begrijpen en de wijsheid ervan, als mens zouden kunnen integreren en toepassen.
Waarom denk ik dat het aanleren van deze aspecten zo belangrijk zijn voor onze overleving, individueel, in groep, in alle domeinen en onderverdelingen van het leven?
Wel heel eenvoudig: Paarden weten na 65 miljoen jaar verblijfstijd op aarde dat kuddeleden alleen overleven wanneer de kudde als geheel overleeft. Onze mensvorm loopt naar alle waarschijnlijkheid pas 300.000 jaar op aarde rond.
En wat is de aanname waarmee wij op deze aarde handelen?
Mijn ‘vage intuïtie’ zegt me dat het misschien tijd wordt dat we ons meerderwaardigheidsgevoel ruilen voor nederigheid en leren observeren vanuit evenwaardigheid met AL dat is.
Zaterdag 24 december 2022
Infospirator, Practical Shaman
Vandaag wil ik aan eenieder zeggen, die het voorbije jaar mijn blogs heeft gelezen: 'Oprechte dank'. Hopelijk mag ik je 2023 blijven inspireren, want dat is wat ik graag doe.